Rybicki Marian, pseud.: Marek, Marian (1915–1987), działacz polityczny, prawnik, minister sprawiedliwości. Ur. 11 II w Warszawie, był synem Franciszka, majstra ślusarskiego w fabrykach warszawskich i łódzkich, i Marii z Polów.
W r. 1933 ukończył R. Gimnazjum Państwowe im. Kopernika w Łodzi i podjął studia na Wydz. Prawa Uniw. Warsz. Podczas studiów, które ukończył w r. 1937, utrzymywał się z korepetycji i akwizycji ogłoszeń. Przez rok (1937–8) był praktykantem w Zarządzie Miejskim w Łodzi. W r. 1938 rozpoczął aplikację w Sądzie Okręgowym w Łodzi. Z ramienia Polskiego Związku Zachodniego prowadził w Łodzi wykłady w Tow. Uniwersytetu Robotniczego.
W styczniu 1940, zagrożony aresztowaniem za działalność przedwojenną, zbiegł R. z Łodzi do Warszawy. Tu pracował od r. 1941 jako aplikant sądowy. W r. 1941 należał do Związku Walki Zbrojnej współpracował z prasą konspiracyjną (prawdopodobnie z pismem „Kadra”, sam R. podał nazwę „Karta”). Prowadził też wywiad wojskowy w zakładach zbrojeniowych. Od r. 1941 działał w organizacji Polscy Socjaliści (PS), od r. 1943 w Robotniczej Partii Polskich Socjalistów. Pisywał do ich pism „Barykada Wolności” i „Robotnik”. W r. 1942 był wraz ze Stefanem Sendlakiem współredaktorem „Sprawy Chłopskiej”, pisma PS dla wsi. Na przełomie l. 1942/3 uczestniczył w kursie walki partyzanckiej w mieście. W r. 1944 czynny był w Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN), współredagował jej organ „Rzeczpospolita Ludowa”; w PLAN uzyskał stopień kapitana. Wybuch powstania warszawskiego zastał go na Pradze. Podczas próby przejścia frontu w rejonie Białołęki został schwytany przez Niemców i wywieziony przez Pruszków do obozu pracy w Magdeburgu.
Po powrocie (5 V 1945) do Warszawy pracował R. od 1 VI 1945 jako asesor, a następnie podprokurator Specjalnego Sądu Karnego w Warszawie, zajmującego się ściganiem zbrodniarzy hitlerowskich. Dn. 13 X t. r. został radcą prawnym przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej (KRN), zaś od 4 II 1947 był naczelnikiem Wydz. Prawnego Biura Sejmu Ustawodawczego. Od końca r. 1945 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Był założycielem i przewodniczącym Koła PPS przy Biurze Prezydialnym KRN, sekretarzem Komisji Prawniczej Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) PPS, w r. 1947 wiceprzewodniczącym Komitetu Dzielnicy «Ministerialna» PPS, w l. 1947–8 członkiem Komisji Rewizyjnej Stołecznego Komitetu PPS. Współpracował z prasą PPS („Przegląd Socjalistyczny”, „Lewy Tor”) oraz pismem „Rada Narodowa”. Od 17 XII 1947 do 14 XII 1948 był członkiem Rady Naczelnej PPS, zaś od 23 IV do 14 XII 1948 członkiem CKW PPS. Od 1 V do października 1948 kierował Wydz. Szkolenia CKW, jednocześnie od 19 V 1948 był zastępcą redaktora naczelnego organu teoretycznego PPS „Przegląd Socjalistyczny”. Ogłosił wówczas niewielką pracę Polityka germanizacyjna Fryderyka II na zachodnich ziemiach Polski (P. 1947).
R. należał do zdecydowanych rzeczników zjednoczenia PPS z Polską Partią Robotniczą (PPR). Był w grupie 10 działaczy PPS z Józefem Cyrankiewiczem na czele, sygnujących deklarację CKW PPS z 17 IX 1948, która surowo oceniała historię i aktualny stan polityczny i ideologiczny własnej partii oraz wychodziła naprzeciw komunistycznej platformie powstającej zjednoczonej partii. W tym też duchu wystąpił na Radzie Naczelnej PPS 19 IX 1948. Bezpośrednio przed zjednoczeniem, w październiku 1948, został sekretarzem CKW PPS oraz jednocześnie (od 5 X) wiceprzewodniczącym Stołecznego Komitetu PPS. Na Kongresie Zjednoczeniowym (15–21 XII 1948), który powołał do życia Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR), wszedł do komisji przygotowującej deklarację ideową PZPR, ogłoszoną w lutym 1949. Od 21 XII 1948 do 16 XI 1968 był członkiem Komitetu Centralnego (KC) PZPR, zaś od 21 XII 1948 do 23 IX 1949 także Biura Organizacyjnego KC PZPR. Od stycznia do 4 maja 1949 kierował Wydz. Samorządowo-Administracyjnym KC PZPR (na to stanowisko Biuro Polityczne KC PPR desygnowało go już 11 XI 1948). Od 4 VI 1949 do 5 V 1950 był I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Krakowie.
Dn. 12 V 1950 został R. mianowany szefem Kancelarii Rady Państwa RP. W l. 1951–2 był sekretarzem Komisji Konstytucyjnej, która przygotowywała projekt konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL). Był posłem do Sejmu PRL w l. 1952–65, wybrany w I kadencji z Pułtuska, w II i III z Bydgoszczy. Od 20 XI 1952 do 27 IV 1956 pełnił funkcję sekretarza Rady Państwa PRL. Dn. 20 IV 1956 został mianowany prokuratorem generalnym PRL. Na tym stanowisku, realizując ówczesną linię polityczną, uczestniczył w działaniach zmierzających do ukarania winnych zbrodni okresu stalinowskiego oraz rehabilitacji i uwolnienia osób bezzasadnie skazanych. Swoje poparcie dla demokratyzacji życia politycznego wyraził w przemówieniu na VII Plenum KC PZPR 23 VII 1956. W oddanym do protokołu tekście przemówienia na VIII Plenum KC (19–21 X t. r.) krytykował skostnienie kadr kierowniczych i postulował szersze wykorzystanie nowych wykształconych kadr; informując z tytułu swych funkcji o wydarzeniach poznańskich z czerwca 1956 – w odróżnieniu od pierwszych oficjalnych enuncjacji na ten temat – zwracał uwagę, że śledztwo nie wykazało działalności sił obcych, określanych jako imperialistyczne. Na plenum tym powołany został w skład komisji do zbadania odpowiedzialności za praktyki służby bezpieczeństwa w okresie przedpaździernikowym.
Po powrocie Władysława Gomułki do władzy, 27 II 1957 R. objął stanowisko ministra sprawiedliwości. Na IX Plenum KC PZPR (17 V 1957) R. m. in. polemizował z Władysławem Dworakowskim (przewodniczącym w l. 1954–6 Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów), broniąc decyzji sądowych w sprawie rehabilitacji osób bezzasadnie oskarżonych o kolaborację i skazanych (w r. 1951) w procesie grupy tzw. Startu (Wydz. Śledczego Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa w Warszawie). W przemówieniu na III Zjeździe PZPR 18 III 1959 domagał się zwiększenia represji karnych wobec osób łamiących prawo; opowiedział się też za przekazaniem w przyszłości społeczeństwu i organizacjom społecznym niektórych, sprawowanych przez państwo funkcji, w zakresie utrzymywania porządku i ochrony mienia społecznego. R. zajmował stanowisko ministra sprawiedliwości do 25 VI 1965. Wiele wskazuje na to, że jego odwołanie wiązało się z zahamowaniem przez władze polityczne procesu rozliczania zbrodni okresu stalinowskiego i wynikłymi na tym tle różnicami poglądów między R-m a W. Gomułką i kierownikiem Wydz. Administracyjnego KC PZPR Kazimierzem Witaszewskim, sprawującym polityczny nadzór nad Min. Sprawiedliwości. Jeszcze 31 I 1967 R. został dokooptowany do Sekretariatu Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (był w nim do r. 1983), lecz stopniowo przestał uczestniczyć w życiu politycznym na stanowiskach kierowniczych.
R. rozwinął wówczas działalność naukową. Mianowany profesorem nadzwycz. w r. 1965, dopiero 15 III 1967 obronił pracę doktorską na Uniw. Lub. na temat Rozwój instytucji ławników ludowych w Polsce w latach 1944–1965. W r. 1976 został profesorem zwycz. Pracował w Instytucie Nauk Prawnych PAN jako zastępca dyrektora do spraw naukowych (1966–74) i kierownik Zespołu Prawa Konstytucyjnego (od r. 1974). Od r. 1967 do śmierci redagował kwartalnik „Studia Prawnicze”. Równolegle w l. 1967–70 prowadził wykłady na temat zasad konstytucyjnych wymiaru sprawiedliwości oraz systemów politycznych współczesnego świata na Uniw. Warsz., zaś w l. 1970–7 wykładał prawo konstytucyjne na Uniw. Gdań. Od r. 1969 był członkiem Komitetu Nauk Prawnych PAN, od r. 1973 członkiem Rady Naukowej Instytutu Nauk o Państwie i Prawie Uniw. Warsz. (1978–80 zastępcą przewodniczącego Rady), od r. 1982 wiceprzewodniczącym Polskiej Sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Konstytucyjnego. Uczestniczył w pracach Rady Legislacyjnej przy Radzie Ministrów oraz w l. 1983–6 w Zespole Doradców Sejmowych. Był od r. 1972 członkiem korespondentem Istituto per la Scienza dell’ Amministrazione Publica w Mediolanie, od r. 1978 członkiem Société de Legislation Comparée w Paryżu.
R. zajmował się różnymi dziedzinami prawa w ich powiązaniu z charakterem i funkcjami państwa. Interesował się również zasadami funkcjonowania społecznych komisji pojednawczych. W ostatnich latach życia skoncentrował się na problematyce prawa konstytucyjnego, krytycznie oceniając konstytucję z r. 1952, której sam był współtwórcą (Geneza i przygotowanie Konstytucji PRL z 1952, „Dzieje Najnowsze” 1983 nr 4, artykuł oparty m. in. na własnych wspomnieniach). Ogłosił m. in. prace: Ławnicy ludowi w sądach PRL (W. 1968), Problemy sądów i prokuratury w konstytucjach europejskich państw socjalistycznych (w: „Studia z zakresu konstytucjonalizmu socjalistycznego”, Wr. 1969), Sądy społeczne w europejskich państwach socjalistycznych (W. 1974), Front Jedności Narodu (W. 1975, Wyd. 2, 1977), Ustrój sądów w europejskich państwach socjalistycznych (W. 1976, we współautorstwie z Leszkiem Garlickim). Był też współautorem i redaktorem prac zbiorowych: „Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej 1947–1952” (Wr. 1977) i „Sąd Najwyższy w PRL” (W. 1983), „Studia nad Rządem PRL w latach 1952–1980” (Wr. 1985). Artykuły R-ego ukazywały się także w specjalistycznej prasie zachodnioeuropejskiej. R. zmarł 15 II 1987 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Odznaczony był m. in. Orderem Sztandaru Pracy I kl. (dwukrotnie) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
R. ożeniony był z Zofią Księżopolską, absolwentką socjologii Uniw. Warsz.; z małżeństwa tego miał dwoje dzieci: Annę (ur. 1944), dziennikarkę, zamieszkałą we Francji, oraz Marcina (ur. 1946), doktora nauk ekonomicznych, podsekretarza stanu w Centralnym Urzędzie Planowania.
The International Who’s Who 28. edition 1964–65, London 1964; toż 33. edition 1969–70, London 1969; toż 36. edition 1972–73, London 1973; toż 37. edition 1973–74, London 1973; Kto jest kim w Polsce, W. 1984; Meyers Neues Lexikon, Leipzig 1975 XII; Who’s Who in the World 5th edition 1980–1981, Chicago, Ill. 1980; – Cmentarz Komunalny Powązki dawny wojskowy w Warszawie, W. 1989; Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, Londyn 1989; Marat S., Snopkiewicz J., Ludzie bezpieki, W. 1990; Rykowski Z., Władyka W., Polska próba Październik ‘56, Kr. 1989; Sierocki T., Warszawska organizacja PPS 1944–1948, W. 1976; – Spraw. stenogr. z IX Sesji Sejmu PRL, w dn. od 5 do 11 IX 1956, łam 486–8; – „Arch. Ruchu Robotn.” T. 9: 1984, T. 11: 1988; „Droit Polonais Contemporain” (W.) 1986 nr 1–2 s. 21–36; „Nowe Drogi” 1956 nr 10 s. 235–8, 1959 nr 4 s. 463–8; „Państwo i Prawo” 1987 nr 5 s. 103–5 (fot.); „Polish Political Sciences” Vol. 11: 1981 s. 175–90; „Przegl. Socjalistyczny” 1948 nr 9–12 dod. s. 42–4; „Studia Prawn.” 1989 nr 2–3 (tom poświęcony pamięci R-ego, zawiera m. in. życiorys i selektywną bibliogr. prac R-ego); „Tryb. Ludu” 1987 nr 41–4; „Życie Warszawy” 1987 nr 40–4, 47–4, 56, 59; – AAN: VI Oddział (Arch. Lewicy Pol.) teczka osobowa 10514, sygn. 235/II/11 k. 50–71, sygn. 237/XXIII/911 (M. R.), sygn. 237/II/15 s. 514–530, sygn. 237/II/19 s. 463–474.
Aleksander Kochański